Wat is het probleem?
Sinds 1 februari 2023 moeten vrijwilligers en medewerkers uit bepaalde sectoren die structureel én rechtstreeks in contact komen met minderjarigen een uittreksel uit het strafregister voorleggen. Het decretaal kader hiervoor werd begin juni 2022 goedgekeurd in het Vlaams Parlement. Dit was al verplicht voor leerkrachten en jeugdhulpverleners, maar wordt nu uitgebreid naar onder meer de cultuur- en sportsector. Het Vlaams regeerakkoord (september 2024) wil de uitzondering die er was voor het jeugdwerk, schrappen. De maatregel kadert in het Vlaams actieplan tegen seksueel geweld.
Waarop botsen verenigingen?
Je kan grofweg twee soorten organisaties onderscheiden. Lokale vrijwilligersorganisaties zonder professionele tewerkstelling en organisaties waarin professionals tewerkgesteld zijn.
Alle organisaties ervaren problemen bij het verwerken van gevoelige gegevens. Hetzij bij het opvragen, het controleren, het beoordelen of het verwerken ervan. Maar zeker voor lokale vrijwilligersorganisaties zonder professionele tewerkstelling is dit allesbehalve vanzelfsprekend. Men kan er niet zomaar van uit gaan dat vrijwilligers de vaak zeer gevoelige informatie die op het strafregister vermeld staat op een voldoende zorgvuldige manier kunnen opvragen, controleren, contextgericht beoordelen en verwerken. De grote verantwoordelijkheid en inschattingsbevoegdheid voor de vrijwilliger zorgt ook voor extra drempels.
De oplossing?
1. Voor lokale vrijwilligersorganisaties zonder professionele tewerkstelling in het Jeugdwerk, het Sociaal-Cultureel werk of de amateurkunstensector is het niet wenselijk om onder het toepassingsgebied van deze regeling te vallen. Het toepassingsgebied van het decreet dient dus aangepast te worden. Het decreet voorziet de mogelijkheid dat vakministers bepaalde sectoren uitsluiten van deze extra verplichting voor vrijwilligers. Zo heeft de Vlaams minister voor Jeugd in de vorige legislatuur, een uitzondering bekomen voor de vrijwilligers in de jeugdsector. De minister van Cultuur kan eenzelfde uitzondering bekomen voor de sectoren waar hij bevoegd voor is. (NB: het Vlaams regeerakkoord en de evaluatie van het decreet door het agentschap Justitie en Handhaving dringen aan op het schrappen van de huidige uitzondering voor de jeugdsector).
2. Zowel voor de Sportsector als voor de sector Sociaal-Cultureel Werk en Amateurkunsten moet het uittreksel uit het strafregister vereenvoudigd worden. Momenteel vermeldt het specifieke uittreksel te veel informatie, ook veroordelingen die niet relevant zijn in het kader van een actieplan tegen seksueel geweld. Dit uittreksel zou beperkt moeten worden tot zedendelicten. M.a.w. een attest dat enkel aangeeft of er in het verleden al dan niet melding was van zedenfeiten (zonder vermelding om welke eventuele zedenfeiten het gaat).
3. Verder vragen we concrete en heldere richtlijnen voor organisaties die zich op de grens van het toepassingsgebied bevinden. Denk bijvoorbeeld aan een sportvereniging die activiteiten voor jongeren organiseert of een jeugdvereniging die sportactiviteiten organiseert. Onder welke categorie vallen deze organisaties? Zijn die vrijgesteld vanuit het jeugdwerk of net verplicht vanuit sport? Of is het soort activiteit bepalend voor de categorie?
4. De verwerking van gevoelige informatie wordt nu opgelegd aan verenigingen, vaak geleid door vrijwilligers. Om de handhaving te verbeteren stellen we voor om na te denken over een systeem gelijkaardig aan dat van het VOG in Nederland. Namelijk een verwerking van de gegevens door de overheid waarbij de vereniging de inhoud van het uittreksel strafregister niet te zien krijgt zonder goedkeuring van het individu. Dit sluit allicht aan bij wat er in het Vlaams regeerakkoord (september 2024) staat over de toepassing van deze regelgeving in de jeugdsector: “We zorgen daarbij dat de verantwoordelijkheid niet bij jongvolwassenen komt te liggen.” We dringen er op aan dat deze bepaling ook geldt voor andere sectoren én dat dit ruimer geoperationaliseerd wordt, waardoor de controle door een administratieve instantie gebeurt in plaats van door de organisatie/vrijwilliger.
Wie kan dit oplossen?
- Federaal minister van Justitie (hervorming strafregister)
- Vlaams minister van Cultuur
- Vlaams minister van Justitie en handhaving